Enter English resume of the issue
Wejscie do prezentacji numeru w jezyku polskim
|
Ноччу, зь лязом у рукаве
Я йшоў па вуліцы стамлёны ад згрызоты ЯН: U Svejku мы з Галінай былі раней толькі раз, месца вельмі файнае, турыстычнае. І тут пякуць добрае koleno. Kалі мяне бярэ ахвота пайсьці на чэскае калена, мне адразу думаецца пра адну кнайпу непадалёк ад мэтро Andel, я ня помню ейнае назвы, я нават ня ўпэўнены, ці яна ўвогуле мае нейкую назву, гэта будзе хвілін пятнаццаць адсюль пехатою. Тую кнайпу я знайшоў зусім выпадкова, калі прыехаў на Andel, каб пабачыцца зь Юркам Станкевічам, сынам таго Янкі Станкевіча. Гэта было неяк год таму, мы мелі абмеркаваць выдаваньне Belarusian Review у Празе, і ён запрасіў мяне на кватэру, якую ён здымаў у той ваколіцы. З гэтай кватэрай атрымалася файная гісторыя, бо яны, тры браты Станкевічы і маці, жылі ў ёй падчас вайны, пасьля таго як Янка Станкевіч выправіў іх зь Менску. Мінула паўстагодзьдзя, браты Юрка і Вячка Станкевічы зноў апынуліся ў Празе і пайшлі паглядзець сваё даўняе жытло. Аказалася, урад рэпрыватызаваў цэлую камяніцу, гэта значыць, аддаў дом спадкаемцам уласьніка з дакамуністычнага часу. І вось Юрка і Вячка Станкевічы адшукалі цяперашняга ўласьніка ці, можа, уласьніцу, і сказалі, што хацелі б зноў наняць тую кватэру. Так бы мовіць, дзеля старых сэнтымэнтаў. І нанялі. Такія рэчы зусім магчымыя ў Празе, дзе дамы стаяць стагодзьдзямі, а людзі не развучыліся шанаваць прыватную ўласнасьць. Ну, але пра тую кнайпу. Пасьля спатканьня зь Юркам Станкевічам я пастанавіў пашвэндацца па ваколіцы, бо быў там упершыню. І выпадкова натыкнуўся на гасподу, дзе моцна гаманілі. Уступіў, бо пры нагодзе мне захацелася выпіць піва... ГАЛІНА: А такія выпадковыя нагоды Яну трапляюцца штодня... ЯН: Бэз пэрэсады, як кажуць нашы людзі. Іншая справа, што ў старой Празе немагчыма прайсьці й сто мэтраў, каб не натыкнуцца на якую-небудзь гасподу або карчму. Але гэта была выпівальня не для турыстаў, а выключна для чэскага люду. Смурод там вісеў адпаведны таму, які йдзе ад шкарпэтак, калі чалавек праходзіць увесь дзень у фільцавых ботах і разбуецца пад вечар. Да таго было цёмна ад цыгарэтнага дыму. Зьесьці што-небудзь было немагчыма, дый там, здаецца, ніхто нічога ня еў. Я замовіў піва, а потым згледзеў у мэню, што ў іх даюць veprove koleno. Мяне ўзяла такая ахвота на сьвініну з хрэнам, што мне стала ўсё роўна, дзе есьці. Але афіцыянтка сказала, што галёнка ўжо выйшла. Відаць, пабачыўшы маё вялікае расчараваньне, яна дадала, што, магчыма, калена маюць у кнайпе па другі бок скрыжаваньня. Інакш кажучы, яна зрабіла рэч нечуваную ў рэстаранным бізнэсе — рэкамэндавала мне канкурэнцыю. Я выпіў піва і перабраўся ў тую іншую кнайпу, упэўніўшыся адразу пры ўваходзе, што калена ў іх ёсьць. У чэскіх гасподах даюць наогул вялізныя порцыі, а ўжо калена — проста як для волатаў. Мала сказаць, што ім можна наесьціся ўволю... Ім можна вывесьці сябе са стану жыцьцёвай прыдатнасьці сама менш на суткі... Ну дык вось, я там прыблізна да такой ступені пазьдзекаваўся над сабою і, натуральна, паабяцаў сабе, што never ever again. Але калі празь нейкі час прыехаў да нас мой брат, Алік, я яго туды завёў. Яму там страх як спадабалася. Атмасфэра там так сама народная, як і ў той папярэдняй гасподзе, што я згадаў, але, на шчасьце, крыху больш разрэджаная. Ды ўсё-ткі мне падумалася, што вас туды не павяду, бо pach — (зьвяртаючыся да Хрысьціны) гэтак чэхі кажуць на смурод — мог бы не падысьці да вашага густу. ГАЛІНА: Вялікі дзякуй. ХРЫСЬЦІНА: І сёньня мы тут таксама выведзем сябе са стану жыцьцёвай прыдатнасьці? ЯН: Няйначай. Чэская кухня даволі простая і смачная, але ўвадначас жахліва тлустая й нездаровая. Як беларуская. Агульна кажучы, калі б не існавала гарэлкі й піва, дык для гэтых двух народаў наўрад ці ўвогуле варта было б есьці. ХРЫСЬЦІНА: Калі я першы раз апынулася ў Нью Ёрку — а было тое ў 1988 — то мяне вельмі ўразіла ўбогасьць амэрыканскай кухні ці, дакладней, таго, што можна зьесьці ў іхных забягалаўках KFC і McDonald’s. На дарагія рэстараны я тады ня мела грошай, — як, зрэшты, і цяпер — а дзеля таго, каб пашукаць рэстаранаў з этнічнай кухняй, у мяне не было часу. Значыць, ласавалася тымі кураняткамі і гамбургерамі. Спачатку нават было цікава, бо ў Польшчы нічога такога не было, але потым тая ежа мне вельмі абрыдла. Калі я першы раз вярнулася з Амэрыкі да мамы, то папрасіла, каб яна напякла як мага больш свойскага хлеба і каб штодня смажыла мне картоплянікі. І я так з тыдзень часу ела адзін хлеб з сольлю або й зусім бяз солі, і зьядала па пяць патэльняў картаплянікаў штодня, а мама глядзела на мяне, плакала і прыгаворвала: а дзіцятка ты маё, як яны ў Амэрыцы цябе замарылі! І казала, што зараз пойдзе і зарэжа мне курыцу, бо на адным хлебе і бульбе чалавек доўга не пацягне, а я ёй ніяк не магла растлумачыць, што на кураціну й глядзець не магу. А яшчэ я прасіла, каб яна зрабіла мне холодніцю, я яе піла проста нагном... ГАЛІНА: Няма нічога лепшага за холодніцю са сьвежа нашчыканай цыбуляй і дробна нарэзаным агурочкам. А да таго яшчэ пакрышанае варанае яйка... ХРЫСЬЦІНА: На сам успамін пяршыць у горле і вочы макрэюць... ЯН: Незабыўны і непазбыўны смак дзяцінства. Ён мне наймацней зьвязваецца зь печанымі бычынымі яйцамі. У нас на гаспадарцы наогул штогод трэба было выпакладаць бычочка, каб лягчэй было яго гадаваць. Мяне тады на двор не пускалі, каб я ня бачыў гэтае апэрацыі. Але я добра помню, як бацька зранку вастрыў нож, паплёўваючы на асялок. Значыць, я сядзеў у хаце і калаціўся ад жаху, калі яны там на дварэ кастравалі няшчаснага бычочка. А потым дзед прыносіў дахаты два вялізныя бычыныя яйцы, і мы, ён і я, пяклі іх на патэльні у печцы або пад плітою, ставячы патэльню проста ў распаленае вугольле. Адно яйцо для яго і другое для мяне. Калі тыя яйцы лопаліся зь ляскам і зь іх выплывалі мільёны малюпасенькіх бычочкаў, гэта значыла, што ўжо можна было іх есьці... ГАЛІНА: Я зараз званітую... ЯН: Hold on, soldier, як кажа Роджэр Уотэрз. Нам трэба правесьці бліц-інтэрв’ю з Хрысьцінай у „Правінцыю” і растлумачыць людзям, асабліва беластоцкім, адкуль яна такая ўзялася. Ці ты можаш гэта даходліва растлумачыць, так бы мовіць, нашым чытачом? Вось жа калі я сказаў брату, што ён хадзіў з табою ў адну школу, ён спачатку ня мог гэтаму паверыць, а потым кажа — хоць ты забі мяне, ніяк ня ўспомню аніводнай Хрысьціны з Кленікаў. ХРЫСЬЦІНА: Нічога дзіўнага, бо калі ён канчаў школу ў Кленіках, то я была, мабыць, толькі ў пятай клясе, а якую цікавасьць для хлопца ў восьмай клясе мае дзяўчо зь пятай? ЯН: Практычна ніякую — грудкі яшчэ няма, попка сухая, няма за што ўшчыпнуць і памацаць, цяжка сабе ўявіць больш недарэчнае стварэньне за пяціклясьніцу. ХРЫСЬЦІНА: А я Аліка добра помню, прынамсі з выгляду, таксама як і Колю Ваўранюка. Я адразу іх пазнала на здымках. ЯН: Яны, па-мойму, ня могуць зьмірыцца з фактам, што яшчэ нехта — акрамя іх — выйшаў з кленіцкай школы пісьменны ў беларускай мове. ХРЫСЬЦІНА: Я б не сказала, што я была пісьменная ў беларускай мове пасьля кленіцкай школы. Чытаць кірыліцу я напэўна навучылася, але наўрад ці што-небудзь яшчэ. А пра літаратуру то й няма чаго казаць — Купала мне безнадзейна блытаўся з Коласам, іншых ня згадваючы. Нікому тая мова не была патрэбная, і ніхто да яе не прывязваў вялікага значэньня. Калі б не пані Хеня — палячка, якая вучыла хіміі ў Кленіках — то можа і я выпісалася б зь беларускай мовы. Але яна сказала, што так нельга, і што мусова трэба яе вывучаць. ЯН: Алік мне калісьці казаў, што ён помніць такі эпізод з Кленікаў — пані Хеня задала ім нейкую ціхую працу на ўроку, а сама ўзялася падрабляць бацькоўскія подпісы на заяўках, каб беларускія дзеці ў польскай школе вывучалі беларускую мову ў наступным годзе. Самім бацькам — і дзецям, вядома ж — гэта было да лямпачкі, агульна кажучы. У гэтай сцэнцы больш жыцьцёвай праўды і трагізму, чымся ва ўсіх успамінах камсамольскіх пісьменьнікаў Заходняй Беларусі наконт таго, як нібыта над імі зьдзекаваліся паны-палякі і забаранялі роднай мовы. Калі ўжо наш мужык і хацеў вывучаць якую-небудзь родную мову акрамя польскай, дык была яна расейскай, бляха! ХРЫСЬЦІНА: У мэдычным ліцэі ў Беластоку нас вучылі расейскай і ангельскай мовам. Веданьне ангельскай мне моцна прыдалося ў Амэрыцы. Я любіла ангельскую мову ў ліцэі і яна мне наогул сама ўваходзіла ў галаву. У Нью Ёрку, куды я патрапіла ў лістападзе 1988, гэта вельмі дапамагала знаходзіць працу. ЯН: Чаго ты перабралася ў Амэрыку? ХРЫСЬЦІНА: Непасрэдным імпульсам было тое, што я не здала экзамэнаў у Мэдычную Акадэмію ў Беластоку. Заваліла тэст па біялёгіі і праляцела. Значыць, мне трэба было альбо ісьці шукаць пасаду ў нейкім шпіталі альбо...падавацца куды-небудзь далей. Знаёмая маёй сяброўкі зь ліцэю ўжо была ў Нью Ёрку і падмаўляла яе прыехаць туды. А тая падмовіла мяне, каб ёй было весялей альбо, дакладней кажучы, ня так страшна ехаць. ЯН: І што ты там рабіла? ХРЫСЬЦІНА: Усяго і не раскажаш. Спачатку, як і наогул усе іншыя полькі, працавала прыбіральшчыцай, па прыватных дамох і ў розных офісах. Заробкі былі мізэрныя, а праца страшна стамляла, асабліва калі табе трэба было прыбіраць у некалькіх пунктах гораду ў адзін дзень. Шмат маіх знаёмых працавала ў багатых жыдоўскіх сем’ях у Брукліне. Яны мелі найцяжэй, таму што жыдоўкі страшна прыдзіраліся, і калі ты пакінула нават найменшую плямку на талерцы аьбо на ўнітазе, то яны маглі і зусім не заплаціць. А скардзіцца не было каму — ну бо куды ты пойдзеш — заявіш у паліцыю, што цябе надулі, калі ты круглая нелегалка? Вось яны, жыдоўкі, пра гэта ведалі, і таму зьдзекаваліся над дзяўчынамі безь зялёнай карткі. Казалі, гэтак яны нібыта помсьцілі палякам за іхны антысэмітызм. Ну, калі ёсьць польскі антысэмітызм, то несумненна ёсьць і жыдоўскі антыпалянізм. Я, на шчасьце, усё гэта ведала толькі па чутках, таму што не давялося працаваць у амэрыканскіх жыдоў, прынамсі ў такіх, пра якіх было публічна вядома, што яны жыды. Да таго, я прыбірала толькі з самага пачатку свае „амэрыканскае кар’еры”, бо потым стала няньчыць дзяцей. Праца наўрад ці была лягчэйшая, але наогул больш надзейная і доўгатэрміновая. Амэрыканцы мне нейк сталі давяраць, калі я пачала больш-менш свабодна размаўляць на іхнай мове, а да таго адносіны да мяне мяняліся ў лепшы бок, калі я ім казала, што ў Польшчы закончыла nursing school. Прафэсіяналка, інакш кажучы. Так што я пралюляла некалькі амэрыканскіх babies недзе да вясны 1992, калі дазналася, што выйграла зялёную картку на эмігранцкай лятарэі для палякаў у 1991. Летам 1992 я паехала ў Польшчу, каб аформіць сваю зялёную картку як сьлед у амбасадзе і вярнуцца у Нью Ёрк зусім легальна. Тады я й наведала маму ў сваім родным Сапаве. ГАЛІНА: І тату? ХРЫСЬЦІНА: Тата памёр у 1983, ад інфаркту. У яго было слабое сэрца. ЯН: У цябе ёсьць сястра або брат? ХРЫСЬЦІНА: Брат, Лёня. Ён цяпер жыве зь сям’ёй ажно ў Вышкаве пад Варшавай, куды пераехаў за працай. Ён па спэцыяльнасьці электраманцёр. Разам зь ім жыве і мама, хоць яна і не хацела пакідаць Сапава. Але ўжо не магла працаваць адна на гаспадарцы. Так што мой мілы родны кут цяпер зарастае травой і лазой. І ніхто ўжо ім не цікавіцца. ГАЛІНА: А ты ўжо лічыш сябе амэрыканкай? ХРЫСЬЦІНА: Ну не. Я й сама дакладна ня ведаю, хто я. Калі перакладаю на беларускую мову, то часам адчуваю, што я, мабыць, беларуска. У шпіталі, праўдападобна, лічаць мяне амэрыканкай. Там мяне ведаюць як сястру Christine, у якой занадта складанае прозьвішча, каб яго навучыцца вымаўляць ці проста запамятаць. Але калі іду сабе па вуліцы ў Філадэлфіі, дык ніхто, мяне не выключаючы, ня ведае, хто я. Магчыма, я трохі і полька, і беларуска, і амэрыканка ўжо. ЯН: А чаму ты пераехала зь Нью Ёрку ў Філадэлфію? ХРЫСЬЦІНА: Я пераехала вясною 1994. Чатыры месяцы раней сталася нешта, што паўплывала на мой выбар. Я і яшчэ тры дзяўчыны з Польшчы наймалі кватэру ў паўднёвым Брукліне, непадалёк ад Coney Island. На працу кожная з нас мела вельмі далёка, і станцыя мэтро была далекавата, але чынш быў даволі нізкі, так што нам неяк тая сытуацыя адпавядала. Большасьць з нас вярталася дахаты вельмі позна, недзе пад поўнач, і было страшна ісьці апусьцелымі і змрочнымі вуліцамі. Аднаго разу Магда, адна з маіх сябровак, вярнулася дадому з плачам і блізкая істэрыкі. Мы ледзь дабіліся ад яе прызнаньня, што здарылася. Аказалася, недзе пару блёкаў ад нас, у цёмным завулку, яе перапыніў нейкі ямаец ці іншы падонак з Караібаў, прыклаў ёй нож да шыі і прымусіў яе, каб яна яго мастурбавала. Мы таксама былі ў шоку, пачуўшы гэта, але нешта ж трэба было рабіць. На паліцыю мы не пайшлі, таму што Магда была нелегалка. Усе вырашылі як найхутчэй перабрацца жыць у іншае месца. Але ж на працу неяк трэба было тымчасам хадзіць. Я выцягнула са свае валізы скальпэль, які калісьці ўзяла на памятку зь беластоцкага „гіганта”, калі мела там школьную практыку, і потым прывезла з сабою ў Амэрыку. У левым рукаве свае блюзкі я прышыла дзьве тасемачкі, за якімі гэты скальпэль можна было лёгка схаваць і лёгка адтуль дастаць у патрэбе. І з гэтым лязом у рукаве я хадзіла некалькі месяцаў па Нью Ёрку з думкай, што калі той падонак мяне перапыніць недзе ў цёмным завулку, то я яму зраблю нечаканы чык. Спачатку было страшна, а потым я раптам зразумела, што я ўжо нічога не баюся і, наадварот, прагну таго спатканьня, каб адпомсьціць. Я пачала вяртацца дадому кружнымі шляхамі, каб як найдаўжэй быць на дварэ і строіць зь сябе лёгкую здабычу для гвалтаўніка. Неяк бліжэй да лета я адчула, што яшчэ трохі такога жыцьця, і я зьеду з глузду. А таму, каб застацца пры здаровым розуме, я ўзяла і зьехала ў Філадэлфію. ГАЛІНА: Ну й гісторыя, як з галівудзкага трылера. ЯН: Ты не спрабавала сустракацца з амэрыканскімі беларусамі? ХРЫСЬЦІНА: Не, я нікога там ня ведала, і мяне ніхто ня ведаў. Калі я перабралася ў Філадэлфію і стала працаваць у апякунчым доме для старых, дык першым беларусам, які мне сустрэўся ў Амэрыцы, быў Міраслаў з Сакольшчыны. З гэтай сустрэчай выйшла файная гісторыя, таму што раней мы бачыліся два ці тры разы пры нейкіх нагодах у знаёмых з Польшчы, ну й, вядома, успрымалі сябе як палякаў. Але аднойчы я заглянула ў адну царкву ў Філадэлфіі, гэта была нейкая ўкраінская ці карпата-русінская царква, і там я выпадкова сустрэла Міраслава. Ну й тады мы высьветлілі, хто мы й адкуль. Ён добра гаварыў па-беларуску, хоць у школе гэтай мове не вучыўся. Празь яго я прыйшла ці, лепш сказаць, вярнулася да беларушчыны. ГАЛІНА, ЯН: ??? ХРЫСЬЦІНА: Ён сказаў, што нядаўна быў у Польшчы і заглянуў у рэдакцыю „Нівы” ў Беластоку, дзе купіў некалькі нумароў газэты і трохі беларускіх кніжак, і прывёз іх з сабою ў Амэрыку. Пра „Ніву”, вядома, я ведала са школы ў Кленіках. Некаторыя вучні — але ня я — выпісвалі яе, часам мы чыталі „Зорку” на ўроках. Мне неяк ніколі да майго філадэлфійскага часу не падумалася, што „Ніву” можна чытаць як нармальную газэту, па-за школьным кантэкстам урокаў беларускай мовы. А вось у Філадэлфіі я пазычыла два-тры нумары „Нівы” ад Міраслава і прачытала іх od deski do deski, уключна з „Зоркай” і „Ніўкай”. І, так сказаць, шчодра паліла тыя старонкі гарачымі сьлязьмі і халодным потам. Я першы раз адчула, пасьля таго чытаньня „Нівы”, што ёсьць, усё-ткі, такое месца на зямлі — Беласточчына — куды я прыналежу мацней, чымся да ўсіх іншых месцаў разам узятых, і што ў гэтым жыцьці я ўжо ніякага падобнага месца сабе не знайду. Гэта было для мяне вельмі моцнае, істотнае перажываньне. Аднак жа сапраўдны about-face чакаў мяне яшчэ наперадзе. Як сказаць па-беларуску about-face? ЯН: Ня ведаю. Магчыма: зьмена твару... ХРЫСЬЦІНА: Няблага. Але гэта была для мяне ня толькі зьмена твару, але і нечага больш патаемнага. Сярод тых беластоцкіх кніжак, што я пазычыла пачытаць ад Міраслава, была адна, якая называлася Джэймс Джойс, Уліс. Як бы тут сказаць — больш дзівоснай кніжкі я раней не чытала і ўжо, відаць, ніколі пасьля яе нічога такога не прачытаю. Спачатку было нават досыць сьмешна — кніжка нібыта напісаная па-беларуску, але нічога нельга ўцяміць. Я прачытала некалькі старонак, поўных нейкіх таямнічых фразаў, словаў і заклінаньняў, і кінула яе да д’ябла. Ды ўсё ж той самавіты, пульхны Бык Маліган высунуўся зь лесьвічнага прахону і залез мне ў душу як клешч, ад якога немагчыма было пазбавіцца. Мінуў нейкі час, і я зноў узяла тую кніжку і прачытала некалькі незразумелых старонак, якія, аднак, дзіка мяне інтрыгавалі. А потым ужо не магла далей стрываць, пайшла ў кнігарню і купіла Уліса па-ангельску. Цяпер я мела дзьве загадкі, таму што тыя фразы, якіх я не разумела па-беларуску, былі так сама незразумелыя па-ангельску. Мне спачатку падумалася, што вось менавіта ў тым і палягае сакрэт перакладу — каб напрыдумляць як мага больш незразумелых словаў і перакласьці імі ўсе цёмныя месцы арыгіналу. Аднак жа прынцып, паводле якога трэба было прыдумаць такое, а ня іншае слова, заставаўся мне няясны. Таму я прыйшла да высновы, — як мяркую, слушнай, — што ўсе тыя віннацёмныя і віннап’янныя словы усё ж маюць якоесьці ўцямнае значэньне, якое і я, і шмат хто іншы павінен прачытаць так сама — а калі яны мною не прачытваюцца, гэта значыць, што я проста нявучаная дурніца. Падвойна нявучаная дурніца — і ў ангельскай, і ў беларускай мовах. Наколькі беларускі Уліс падсьцябнуў мяне да глыбейшага вывучэньня ангельскай мовы — сказаць цяжка. Магчыма, зь цягам часу я навучылася б яе і так. Ну а што тычыцца беларускай, дык тут справа бясспрэчная — бязь дзядзькі Яна Максімюка і ягонага Уліса не было б ніякай Хрысьціны Граматовіч, а была б усяго „недарэчная кленіцкая пяціклясьніца” Krystyna Gromotowicz альбо філадэлфійская мэдсястра Christine Gromotovich. Мне не заставалася іншага выйсьця, як толькі чытаць Уліса па кавалку і завучваць яго на памяць, спадзеючыся на тое, што некалі ў будучыні ўся гэтая музыка раптам стане мне зразумелай, і тады я змагу напісаць Яну Максімюку e-mail і папрасіць у яго кніжку з аўтографам. ЯН: Дзякую за панэгірык, але гэта ў цябе людзі павінны цяпер прасіць аўтографаў... ХРЫСЬЦІНА: Ты лічыш, што мае пераклады чагосьці вартыя? ЯН: Я не лічу, я стопрацэнтна ўпэўнены. ГАЛІНА: Я помню той дзень, калі Ян прыйшоў з працы і прынёс першыя твае пераклады, з Пасьвятоўскай. Ён адчыніў бутэльку віна і кажа: Я да гэтай пары думаў, што ў тых Кленіках апрача мужыцтва нічога іншага ніколі не заводзілася. Але вазьмі паслухай. І стаў чытаць Пасьвятоўскую па-беларуску. Гэта, кажа, паверыш ці не, пераклала дзеўка з Кленікаў, гэта значыць, з Сапава. Яна цяпер у Амэрыцы, але гэта ня мае ніякага значэньня. Яна наша, беластоцкая. І мы выпілі за тваё здароўе. Ян потым выпіваў за тваё здароўе яшчэ некалькі вечароў запар і ўсё чытаў мне твае пераклады. Пасьвятоўская — адна з маіх найбольш улюбёных паэтак, і я лічу, — калі мая хатняя думка тут можа мець нейкае літаратурнае значэньне, — што па-беларуску яна гучыць яшчэ больш сэксуальна, чымся па-польску. ХРЫСЬЦІНА: Thank you. ЯН: Разьвяжы яшчэ адзін вузел свайго лёсу і скажы „Правінцыі”, як ты патрапіла на ўнівэрсытэцкія курсы creative writing у Амэрыцы. Я разумею, што для амэрыканцаў гэта нічога надзвычыйнага, там кожны, хто навучыўся пісаць, раней ці пазьней удзельнічае ў такіх курсах. Вось мой старэйшы сын, Ігар, ходзіць у амэрыканскую школу ў Празе, і creative writing у яго — адзін са школьных прадметаў, які ён можа сабе выбраць. Але ж для эмігранткі, якая паехала ў Амэрыку дзеля грошай — курсы складаньня вершаў ня ёсьць зусім банальнай справай... ХРЫСЬЦІНА: А што тут незвычайнае? Калі чалавек ужо сказаў А, то сказаць Б ня так і цяжка. Калі я ўжо стала завучваць Уліса на памяць, то наступны крок — курсы creative writing — быў проста непазьбежны. А кажучы сур’ёзна, мяне падмовіла адна студэнтка Пэнсыльвэнскага Штатнага Ўнівэрсытэту, зь якой я пазнаёмілася падчас яе лекаваньня ў нашым шпіталі. Я ўжо тады была паздавала экзамэны на ліцэнзію мэдсястры і працавала ў гарадзкім шпіталі як full-fledged nurse. Тая студэнтка, Даен, нейк потым сустрэла мяне на вуліцы і мы пагаманілі ў кавярні і пасябравалі бліжэй. Аднойчы я ёй прачытала свой верш на ангельскай мове, які мне напісаўся, калі я працавала ў доме для пастарэлых і на начным дзяжурстве зубрыла падручнікі nursing, рыхтуючыся да дзяржаўнага экзамэну. Даен „павыцягвала” зь мяне і іншыя вершыкі, якія мне таксама тады напісаліся, а потым падмовіла запісацца на гадавыя курсы creative writing, якія вёў адзін зь яе прафэсараў. У прынцыпе, яны былі для студэнтаў унівэрсытэту, але там таксама было некалькі чалавек звонку, як я. Усё гэта мне абыйшлося ў 500 даляраў за год, уключна з публікацыяй калектыўнага зборнічка нашай групы, які называўся Unmentionable Pleasures. Заўважальнай зьявай амэрыканскага літаратурнага жыцьця ён ня стаўся, але й ніхто на гэта не разьлічваў. Падобных зборнічкаў, у падсумаваньне розных курсаў і варштатаў, у Амэрыцы выходзіць процьма, і ніхто сабе ня дурыць імі галаву. ЯН: Ці ты магла б нам прачытаць нейкі свой верш? ХРЫСЬЦІНА: Ды не, я ніводнага ўжо ня помню. ГАЛІНА: Ну дык хаця б кавалак? ХРЫСЬЦІНА: Калі кавалак, то добра. Я напісала яго ў часы свае працы ў доме для старых, куды амэрыканцы здаюць сваіх бацькоў, каб яны там паміралі. Там быў такі адзін старэча, называўся ён Branko, па паходжаньні, відаць, сэрб. Я ня помню, каб яго хто-небудзь калі-небудзь наведваў. У яго была цяжкая астма, і яго мучыла бяссоньніца. Ён часта прасіў мяне, калі я была на начным дзяжурстве, каб я прыйшла да яго і пасядзела зь ім у ягоным пакоі. Ён казаў, што яму хопіць таго, калі я буду толькі сядзець і маўчаць. Яму са мною, казаў ён, лягчэй дыхаць. Я сядзела зь ім, маўчала і зубрыла свае падручнікі. І напісала такі кавалак:
Whom do we speak to ЯН: Excellent. Тваё здароўе, Хрысьціна. |