Enter English resume of the issue

Wejscie do prezentacji numeru w jezyku polskim

Уваход у беларускі зьмест нумару

Лучнасьць з рэдакцыяй

Архіў/ Archive/ Archiwum

Бібліятэка/ Library/ Biblioteka

Бежанства, якое вяртае

Бежанства 1915 года, Праграмная рада тыднёвіка „Ніва”, Беласток 2000.

Слова бежанства атаясамліваецца мне з бабусяй Верай, і чамусьці засела яно ў маёй памяці клятчастымі радзюжкамі, сшытымі ў агромнае радно, распасьцёртае на драўляных каблуках над фурманкай-жалязьняком. Такі малюнак запаў у дзіцячую сьвядомасць маёй бабусі, яна воляй-няволяй перахоўвала яго і пеставала, каб паўстагодзьдзем пазьней, мабыць, таксама міжвольна, перадаць яго мне. Таму слова бежанства адно зь нешматлікіх, якія беспамылкова ідэнтыфікую, калі зазіраю ў сваю самую першую сьвядомасьць.

Запісаныя ў дзяцінстве словы звычайнеюць у маладосьці. Там яны — будзённыя дні. Бо маладосьці, па зразумелых і вартых апраўданьня прычынах, усюды як рукой падаць. Усюды, ды не ў будні. Будні ідуць пад сукно, у магічнае заўтра. І мабыць толькі зараз я займеў час схіліцца над рамонкам. Пералічыць белыя пялёсткі. Упіцца араматам летняга дня. І толькі зараз, калі гартаю энцыкляпэдыю, зьдзіўляюся, што мой свойскі верабей паводле лацінскай тэрміналёгіі — Passer domesticus. А затым, з разгубленасьцю ўглядаюся ў велізарную карту Расейскай Імпэрыі і нават збольшага ня ўмею назваць месца, дзе спачывае мая прабабка Дарыя. На сорак другім годзе жыцьця, на шляху між Войнаўкай і Царыцынам, пайшла ў зямлю так цьвёрдую ды камяністую, што прадзед Цімафей прымушаны быў разьбіваць яе кіркай. Ведаю яшчэ, што на гэтай зямлі не было ніякіх дрэваў, і мая народжаная ў Белавескай Пушчы прабабка спачывае між камянёў, загорнутая адно ў клятчастую радзюжку. Ніякая кніжка маёй хатняй бібліятэкі не называе гэтае месца. І ніякая энцыкляпэдыя не называе імя васьмігадовага хлопчыка, брата маёй бабусі, які назаўсёды застаўся на невядомым мне чыгуначным прыпынку, у пшанічнай у той час Украіне. І яшчэ шмат якія імёны.... Імя невядомага бацюшкі, які дзесяцігадовую Верку, якую з-за накінутага бальшавікамі голаду аддалі на выхаванне ў мясцовую мусульманскую сям’ю, амаль сілай вярнуў у хрысьціянства. Дзе тое было? Зманлівае слова заўтра. Здаецца, з дня ў дзень шлях не даўжэйшы за дваццаць чатыры гадзіны. На жаль, адно здаецца, бо па праўдзе бывае і так, што заўтра не здараецца ніколі. Зразумеў я тое не ў шаснаццаць і ня ў дваццаць гадоў, нават ня ў маі дзевяноста трэцяга, калі памірала бабка Вера. Тады яшчэ сноўдаліся ў памяці, хаатычныя бо хаатычныя, але ўсё ж жывыя — назвы, імёны, фрагмэнты абразкоў, прыхваткам падабраныя зь яе аповедаў. Штодзённых, таму й здавалася — нікуды ім ня дзецца. Сноўдаліся ды разыходзіліся кожнае ў свой бок. А ў 2001, калі гартаў Бежанства, спахапіўся на думцы, што мітычнае заўтра, на якое я ўсё адкладаў сьпісаньне бабусіных успамінаў, так і ня здарылася. І зараз паглыбляюся ў кніжку. Шукаю знаёмыя сьляды.

Усе зварухнуліся ў бежанства. Рашыў і бацька паехаць. Прыспасобіў фурманку для дарогі. Над калёсамі з драбінамі буду паставіў ды палатном прыкрыў, каб ад дажджу і сонца схавацца... — гэта ўспамінае жыхар Сухавольцаў Раман Багроўскі, але я бачу прадзеда Цімафея, як у сваёй Войнаўцы разгортвае над фурманкай клятчастае радно. А далей:

Бацька запрог каня, загрузіў фурманку харчамі, мукой, збожжам, пасьцельлю і вопраткай, прывязаў да воза дзьве каровы і паклікаў усіх дахаты. Там спачатку ўсе памаліліся, затым бацька пасьвяціў хату і халодныя пабудовы — голас Канстанціна Масальскага з Подварак, але ці ня тое ж сказала б і мая бабка Вера пра апошнія ў 1915 жнівеньскія дні? А пра сам шлях у бяздонную Расею распавяла б іначай, як жыхар суседніх Войнаўцы Гайкоў, Аляксей Лук’янюк?

Жывёлу і забудову на волю лёсу пакінулі. На фурманках прыехалі ў Баранавічы. Там пакінулі коні з калёсамі. Разам зь іншымі бежанцамі пагрузіліся ў таварныя вагоны і падаліся ў глыб Расеі. Памятаю, што спыніліся ў Перадзелцы. Мясцовасьць раскінута была, быццам на хутары падзелена...

Праўда, тут пэўна назвалася б нейкае іншае месца, недалёкае ад Царыцына, якое запамяталася Ціхану Трахімюку з Кленікаў:

Лесу там і дрэў няма — роўны стэп раскінуўся на сотні кілямэтраў кругом. На хутары не было ніводнага дрэўца, ні кусьціка, толькі стаялі вялікія скірды пачарнелай ад доўгага стаяньня саломы. (...) Людзі вельмі ласкавыя, багатыя і гасьцінныя. Нас сустрэлі так, як добрая маці сустракае пасьля доўгай разлукі сваіх дзяцей.

І так вось, пасьля доўгай разлукі сустракаю сваіх продкаў, іду іх сьледам. Сьледам, які позна, ці ня пяць хвілінаў да поўначы (пасьля якой дарма ўжо спадзявацца на заўтрашні дзень), усё-такі пасьпеў хтосьці запісаць.

Міхась АНДРАСЮК, Гайнаўка